7 Mayıs 2010 Cuma

1898 Yılında Ali Rıza Efendi'nin katıldığı huzur dersleri: Orijinal Belgeler

Bilindiği gibi Dramalı Ali Rıza Efendi 1897-1906 yılları arasında 11 kez Ramazan aylarında Yıldız Sarayı ndaki Çit Kasrında Osmanlı padişahı II. Abdülhamit'in huzurunda icra edilen huzur derslerine katılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde (BOA) Bab- Fetva Meşihat Dairesiyle (Şeyhülislamlık) Yıldız Sarayı Mabeyin dairesi (Özel Kalem Müdürlüğü) arasında 1898 yılında Huzur derslerinin düzenlenmesi ile ilgili yapılmış yazışmaların aslını elde etmiş bulunuyoruz. BOA Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı Dosya No:171 Gömlek No:58'de yer alan bu belgeler Dramalı Ali Rıza Efendi'nin 8 meclisten oluşan huzur derslerinin 7incisine muhatab olarak katıldığını hiç kuşku bırakmayacak bir şekilde belgelemektedir. Belgenin sağ üst köşesindeki antette Bab-ı Fetva ibaresi bulunmakta, başlık kısmında ise aşağıdaki cümle yer almaktadır:

Adet-i müstehene-i saltanat-ı seniyyeden olduğu üzere işbu şehr-i ramazan mağfiret-i nişanda huzur-ı lami el-nur hazret-i hilafet-penahide kıraat olunacak tefsir-i şerif derslerinde bulunması lazım gelen da'iyenin esamisini beyn defterdir.

Yandaki resimde belgede Dramalı Ali Rıza Efendi'nin adının geçtiği kısım büyütülerek gösterilmiştir. Unutulmamalıdır ki 1898 yılı, Ali Rıza Efendi'nin huzur derslerine katıldığı yıllardan sadece ikincisidir. Bu tarihten sonra kendisi 9 yıl daha huzur derslerine katılacak, her geçen yıl giderek daha da yüksek meclislere terfi edecektir. 1906 yılında 3. meclise kadar ulaşmış olan Ali Rıza Efendi eğer daha da uzun yaşasaydı kuşkusuz ki mukarrirlik düzeyine kadar erişecekti.

Belgenin geri kalan kısmı Ali Rıza Efendi'yle birlikte huzur derslerine katılan diğer din adamlarının tam listesidir. Huzur derslerinin icra edildiği meclislerin sayısı ve her meclise katılan din adamlarının sayısı yıldan yıla değişmektedir. 1898 yılında huzur dersleri 8 meclis halinde toplanmıştır. Her meclise katılan din adamlarının sayısı 15'ti. Arşivlerde bulduğumuz 1898 yılındaki huzur derslerine katılan toplam 120 kişinin adlarını içeren bu belgenin yeni harflerle transkripsiyonu şöyledir:

1. Ders-i Evvel (Yani Birinci Ders)

Mukarrir Gümülcüneli Ahmed Asım Efendi
Moralı Murtaza Efendi
Sinoplu Hafız Ebubekir Lütfi Efendi
Ordulu Hacı İbrahim Zühtü Efendi
Vodineli Mustafa Şevki Efendi
İstanbullu Muhammed Nuri Reyhan Efendi
Hadımlı Hacı Muhammed Ziyaeddin Efendi
Alâiyeli Abdullak Fehmi Efendi
Sivaslı Mustafa Asım Efendi
Ahıskalı Muhammed Nuri Efendi
Tikveşli Hasan Tevfik Efendi
Cumaiatikli Ahmed Hulusi Efendi
İzmitli Hacı Mustafa Asım Efendi
İvraçalı Süleyman Hulusi Efendi
Osmanpazarlı Yunus Efendizade Hamdi Efendi

2. Ders-i Sâni (İkinci Ders)

Mukarrir Tikveşli Yusuf Ziyaeddin Efendi
Balıkesirli Hafız Ahmed Nureddin Efendi
Kastamonulu Ebubekir Sıtkı Efendi
Sivaslı İbrahim Zühtü Efendi
Dağistanlı Abbas Fevzi Efendi
Rizeli Osman İlmi Efendi
İstanbullu Muhammed Haşim Efendi
Ahıskalı Ali Rıza Efendi
Kozlucalı Ali Rıza Efendi
Tırnovalı Mahmut Hilmi Efendi
Rizeli Muhammed Ferhad Efendi
Kastamonulu Hacı Hasan Şevki Efendi
Göynüklü Ali Raik Efendi
Sultanyerli Yusuf Ziyaeddin Efendi
Tırnovalı Mustafa Zühtü Efendi

3. Ders-i Sâlis (Üçüncü Ders)

Mukarrir İstanbullu Muhammed Eşref Efendi
Kastamonulu Ali Rıza Efendi
Borlulu Ahmed Raşit Efendi
Yozgatlı Ahmed Vasfi Efendi
Kayserili Ali Rıza Efendi
Tokatlı Mustafa Vehbi Efendi
Bolulu Muhammed Tahir Efendi
Kayserili İbrahim Hakkı Efendi
Şirvanlı Muhammed Halid Efendi
Lüleburgazlı Muhammed Eşref Efendi
Eğinli Hafız Muhammed Hulusi Efendi
İstanbullu Muhammed Es'ad Efendi
Ankaralı Hüseyin Efendi
Pravişteli Hafız Mustafa Efendi
Ahıskalı Muhammed Âkil Efendi

4. Ders-i Râbi (Dördüncü Ders)

Mukarrir Dramalı Hacı İsmail Hakkı Efendi
Tokatlı Hoca Ahmed Efendi zade Hacı
Nureddin Efendi
Borlulu Abdülhalim Efendi
Dağistanlı Mustafa Efendi
Üsküplü Muhammed Rıfat Efendi
İskilipli Muhammed Hilmi Efendi
Karahisarsahipli Ahmed İlhami Efendi
Karamanlı Hacı Mustafa Asım Efendi
Şehrî Ahmed Ramiz Efendi
İskilipli Muhammed Şakir Efendi
Akşehirli Muhammed Lûtfi Efendi
Ankaralı Ali Rıza Efendi
Pizrenli Zeynelâbidin Efendi
Hadımlı Muhammed Nuri Efendi
Dağistanlı Zekeriya Efendi

5. Ders-i Hâmis (Beşinci Ders)

Mukarrir Şeyh Hulusi Efendi zade Abdülkadir Raşit Efendi
Samsunlu Halil Efendizade Hafız Muhammed Kâmil Efendi
Nevşehirli Hafız İbrahim Efendi
Rizeli Muhammed Hâşim Efendi
Trabzonlu Süleyman ef, zade Muhammed Hamdı Efendi
İstanbullu Hüseyin Hüsnü Efendi
Düşembeli Ahmed Hamdi Efendi
Nevşehirli Abdullah Hilmi Efendi
Ohrili Ali Necati Efendi
Batumlu Osman Şükrü Efendi
Ahıskalı Hasan Recep Efendi
Trabzonlu Abbas Şükrü Efendi
İlbasanlı Ali Murtaza Efendi
Hadımlı İbrahim Ethem Efendi
Demircili Ahmed Sıtkı Efendi

6. Ders-i Sâdis (Altıncı Ders)

Mukarrir Ermenaklı Muhammed Ayni Efendi
İlbasanlı İbrahim Hakkı Efendi
İçelli Mustafa Asım Efendi
Tırnovalı Numan Efendi
Aksaraylı Mustafa İzzet Efendi
Ahıskalı Osman Safiyüddin Efendi
Trabzonlu Ali Rıza Efendi
Aksaraylı Yusuf Efendi
Kalâcıklı Hafız Muhammed Şükrü Efendi
Gümüşhaneli Ahmed Efendi
Gümülcüneli Ali Haydar Efendi
Çırpanlı Muhammed Efendi
Aydoslu Sadullah Efendi
Rizeli Ömer Efendi
Karahisarışarkili Hüseyin Fahrüddin Efendi

7. Ders-i Sâbi (Yedinci Ders)

Mukarrir Gümülcüneli Hacı Hasan Hilmi Efendi
Tırnovalı Hafız Muhammed Hilmi Efendi
Sinoplu Hafız Ahmed Ragıp Efendi
Trabzonlu Ali Alâeddin Efendi
Menlikli îsmail Efendi
Aydınlı Mustafa Hilmi Efendi
Ahıskalı Ali Şevki Efendi
Niğdeli Muhammed Hilmi Efendi
Harputlu Hasan Naimî Efendi
Oflu îsmail Efendi
Batumlu Hasan Efendi
İstanbullu Hafız Muhammed Şevki Efendi
Dramalı Ali Rıza Efendi
Bayramiçli Muhammed Halim Efendi
Ahıskalı Muhammed Şakir Efendi

8. Ders-i Sâmin (Sekizinci Ders)

Mukarrir Tosyalı İsmail Zühtü Efendi
izmitli Ali Rıza Efendi
Demirhisarlı Mustafa Zühtü Efendi
Karaağaçlı Abdürrahman Efendi
Darüîmaarif sabık muallimi Kastamonulu Süleyman Hilmi Efendi
Üsküdar Dersiamlarından İsmail Hakkı Efendi
Zaferanborlulu İsmail Necati Efendi
Babadağlı İbrahim Efendi
Kardiçalı Ali Recai Efendi
Eğinli Hacı Muhammed Efendi
Ankaralı Hacı Muhammed Nailî Efendi
Ordulu Ahmed Remzi Efendi
Kastamonulu Mustafa Şükrü Efendi
Kastamonulu Mustafa Asım Efendi
istanbullu Muhammed Tevfik Efendi


Yukarıda belge meşihat (şeyhülislamlık kurumu) tarafından padişaha sunulurken yanına zamanın şeyhülislamı Mehmed Celaleddin Efendi tarafından imzalanmış Yıldız Sarayı Baş Kitabet Dairesi antetli bir kağıdın üzerine yazılmış bir yazı daha eklenmiştir. Yandaki resimde kopyası görülen bu belgenin yeni harflerle transkripsiyonu şöyledir:


YILDIZ SARAY-I HÜMAYUNU
Baş Kitabet Dairesi

Tezkere-i Resmiye-i Meşihat Suretidir.

Atufetlu Efendim Hazretleri,

Adet-i müstehne-i saltanat-ı seniyyeden olduğu üzere işbu şehr-i ramazan mağfiret-i nişanda huzur-ı fuyuzat-neşur hazret-i hilafet-penahide kıraat olunacak tefsir-i şerif derslerinde bulunması lazım gelen mukarrir ve muhatab efendilerin esamisini mübihe tanzim olunan defter-i manzur şevket-vufûr cenab-ı padişahı buyurulmak üzere mutuben arz-u takdim kılındı efendim.

Şeyhülislam Mehmed Cemalleddin
15 Şaban 1315/28 Kanunuevvel 1313



Belge Ramazandan 15 gün önce yani 9 Ocak 1898 günü hazırlanmıştır. Belgeyi imzalayan kişi 1891-1908 yılları arasında 17 yıl II. Abdülhamit'in şeyhülislamlığını yapmış olan ve yanda fotoğrafı görülen Mehmed Cemaleddin Efendi'dir. Osmanlı tarihinde en uzun süre görev yapmış ikinci şeyhülislam olma ayrıcalığını taşıyan Cemalledin Efendi'nin görev süresi tam Dramalı Ali Rıza Efendi'nin görevinde en yüksek yere geldiği döneme rastgelmektedir. Şüphesiz ki bu iki şahıs birbirlerini çok iyi tanımaktaydılar. Ayrıca Mehmed Cemalledin Efendi'nin görev süresi Ali Rıza Efendi'nin kardeşi İbrahim Edhem Efendi'nin 1891-1895 yıllarında Meşihat Dairesinin Fetvahane Pusula Odasındaki görev süresiyle çakışmaktadır. Yani şeyhülislam Mehmed Celaleddin Efendi, Ali Rıza Efendi'nin kardeşi İbrahim Edhem Efendi'nin doğrudan patronuydu.